Het ‘Solitaire Bijen’-Project

Onbekend is onbemind!

De honingbij (Apis mellifera) is bij iedereen gekend. Ofwel door de honing die ze ons levert, ofwel door de bestuiving waarvoor ze belangrijk is, ofwel door de pijnlijke steken die ze kan uitdelen... Maar dit is maar één soort bij.

De Apidae-familie telt in België ongeveer 400 bijensoorten. De meeste leven solitair. Enkele soorten leven wel naast elkaar, maar elk individu bouwt z’n eigen nest. De hommels vormen kleine kolonies, maar de koninginnen overwinteren toch individueel. Deze grote groep dieren is heel nuttig in de natuur, vooral voor de bestuiving.

Maar helaas zijn de solitaire bijen onvoldoende gekend en zijn ze dus ook nog niet geliefd. Met het Solitaire Bijen-project willen we daar verandering in brengen.

Harde tijden voor de bijen

De solitaire bijen hebben het net als de honingbij hard te verduren door het verdwijnen van nectar- en stuifmeelrijke drachtplanten. Daarenboven verliezen de solitaire bijen ook nog eens heel wat nestgelegenheden. Honingbijen worden door de mens gehouden en zullen dan ook blijven bestaan.

Maar door het verdwijnen van braakliggende gebieden, rieten daken, stijlwanden, braambermen, holle wegen, lemen muren en oude houten constructies zijn heel wat ideale nestbiotopen voor solitaire bijen ten onder gegaan. Ook industrialisering, asfaltering en modernisering zijn voor solitaire bijen meestal niet positief. Daarom is het belangrijk dat er niet enkel aandacht besteed wordt aan de vermeerdering van drachtplanten, maar ook aan de biotopen voor nestgelegenheden.

Levenswijze

Een vrouwelijke solitaire bij gaat in het vroege voorjaar op zoek naar een geschikte nestplaats. Het grootste deel graaft zelf een gangetje in de grond, maar 30% van de soorten gaat op zoek naar bestaande holten bovengronds.

Wanneer de geschikte nestplaats gevonden is, gaat het vrouwtje op zoek naar stuifmeel. Dit wordt in het nest verzameld. Bij het stuifmeel wordt een eitje gelegd en de bij bouwt er met speeksel, modder en soms plantenmateriaal een wand voor. Zo ontstaat een kamer waarin het eitje kan groeien tot larve, die zich voedt met het stuifmeel en vervolgens verpopt tot volwassen bij.

Per nestholte worden een aantal van deze kamers gebouwd en vooraan wordt alles extra beveiligd met een stevige prop. Zo overwinteren de poppen veilig en in het voorjaar bijten de verpopte bijen zich een weg naar buiten.

De bijen vooraan in de nestgang zijn mannetjes die ontstaan uit onbevruchte eitjes. Zij wachten in de omgeving van de nestplek tot de vrouwtjes verschijnen. Zodra de vrouwtjes bevrucht zijn, gaan ze op zoek naar een nieuwe nestplek en begint de cyclus opnieuw. De bevruchte vrouwtjes zoeken een nieuwe nestgang, ofwel kuisen ze de oude nestgang uit en gebruiken die opnieuw.

Nuttige bijen

Vermits solitaire bijen bijna uitsluitend stuifmeel gebruiken als voedsel voor het broed komen ze bij elk bloembezoek uitvoerig in contact met de meeldraden. In 97% van de gevallen zal er dan ook bestuiving optreden. Honingbijen zuigen vaak de nectar uit de bloem zonder daarbij de meeldraden te raken. Hun efficiëntie voor bestuiving is dan ook veel lager.

Veel solitaire bijensoorten zijn reeds vroeg in het voorjaar (maart-april) zeer druk in de weer. Deze bijen zijn dus heel nuttig voor de bestuiving van vroege bloeiers. In België worden momenteel honingbijen en hommels gebruikt voor de bestuiving van landbouwgewassen. Maar om deze volken sterk en gezond te houden is heel wat werk van een imker nodig.

Solitaire bijen daarentegen hebben enkel een goede nestplaats nodig en zullen vanzelf jaar na jaar terugkomen zonder iemand lastig te vallen. Solitaire bijen hebben immers wel een angel, maar gebruiken die enkel wanneer ze in levensgevaar verkeren. Ze hebben immers geen honingvoorraad te verdedigen zoals de honingbij. Wat deze vredelievende diertjes ook nog eens heel zachtaardig maakt. Daarenboven geraken veel soorten niet door de menselijke huid.

Behalve het rechtstreekse nut zorgen de bijen ook onrechtstreeks voor een grote natuurlijke meerwaarde. Planten dragen meer en betere vruchten wanneer ze goed bestoven worden. En daar profiteren zowel de mensen als de dieren van. Bijen zijn ook zelf voedselbron van een aantal vogels. Deze vogels eten echter niet alleen bijen, maar vangen ook een groot aantal minder nuttige of zelfs schadelijke dieren.

Werk aan de winkel

Ondanks het grote nut van solitaire bijen, werd er nog niet veel onderzoek naar verricht. Zeker in België is het beperkt gebleven tot een paar enkelingen die er zich uit interesse mee bezighielden. Maar daar komt eindelijk verandering in.

Op het Informatiecentrum voor Bijenteelt, Universiteit Gent, wordt een Solitaire Bijen-project opgestart. Het is de bedoeling om de verspreiding van een aantal solitaire bijensoorten in Vlaanderen in kaart te brengen. Daarbij spitsen we ons toe op de soorten die bovengronds leven en in artificiële nestgelegenheden komen. Dit gaat over minder dan 30% van de solitaire bijensoorten. Maar het is een begin en het zijn deze soorten die later gemakkelijk kunnen worden ingezet bij de bestuiving van landbouwgewassen.

Als veel mensen meewerken aan het project krijgen we veel waarnemingen. Hiermee zullen dan heel wat nieuwe inzichten verschaft worden in de solitaire bijenwereld en hun rol bij de bestuiving.

Nestkasten

In een eerste fase werden 500 nestkasten opgehangen over heel Vlaanderen. Deze nestkasten bevatten 80 glazen buisjes met vier verschillende diameters. Verschillende solitaire bijensoorten hebben immers verschillende diameters nodig afhankelijk van hun lichaamsgrootte. De glazen buisjes hebben als voordeel dat de vleugels van de bijen niet beschadigd worden bij het vele in- en uitvliegen. En het is mogelijk om op grote schaal identieke nestkasten te maken, wat niet mogelijk is indien bamboe of ander natuurlijk materiaal zou worden gebruikt.